Verslag webinar: hoe je met tools vervoersarmoede kunt bestrijden
POLIS en CROW hielden op 8 juli een webinar over vervoersarmoede en eerlijke mobiliteitsbudgetten. Het online evenement bracht mobiliteitsprofessionals, beleidsmakers en onderzoekers uit heel Europa samen met één centrale doelstelling: het versterken van Sustainable Urban Mobility Plans (SUMPs), onder meer door het gebruik van webtools.
Yvo Cre van POLIS opende het webinar, waarna Els Vandenbroeck (Mobiel 21) het belang van inclusieve mobiliteitsplanning benadrukte en de centrale thema’s van de bijeenkomst toelichtte. Gedurende het programma kregen deelnemers inzicht in instrumenten zoals Integrale Kijk op Bereikbaarheid (IKOB) en MyFairShare. Deze tools helpen gemeenten om sociale ongelijkheid en vervoersarmoede zichtbaar en meetbaar te maken, wat essentieel is bij het ontwerpen van eerlijk mobiliteitsbeleid dat ook klimaatdoelen ondersteunt.
Vervoersarmoede in beleidscontext
Pedro Homem de Gouveia (POLIS) schetste de beleidscontext en wees erop dat vervoersarmoede pas recent aandacht heeft gekregen binnen het Europese beleid. Dit thema kreeg urgentie met de uitbreiding van het EU Emissions Trading System (ETS) naar wegvervoer, wat leidde tot hogere brandstofprijzen en grotere kwetsbaarheid voor mensen die afhankelijk zijn van de auto.
Hoewel het Social Climate Fund van de EU zich richt op oplossingen zoals elektrische voertuigen en laadinfrastructuur, benadrukte Homem de Gouveia ook de structurele en regionale dimensies aan te pakken. Dit betekent onder andere het verminderen van autoafhankelijkheid, het verbeteren van multimodaal en betrouwbaar ov, en het betrekken van lokale en regionale overheden bij het ontwikkelen van oplossingen. Het systematisch monitoren en meten van vervoersarmoede noemde hij een essentieel onderdeel van mobiliteitsbeleid.
Inclusiviteit en sociale impact meten met IKOB
Hans Voerknecht (strateeg rechtvaardige bereikbaarheid) en Marco van Burgsteden (CROW) presenteerden de rekentool Integrale Kijk op Bereikbaarheid (IKOB) en lichtten de toepassing in Nederland toe, gericht op het bevorderen van vervoersgelijkheid. Traditionele vervoermodellen zijn vaak auto-georiënteerd en houden weinig rekening met bevolkingsgroepen die buiten het mobiliteitssysteem vallen.
De integratie van toegankelijkheid in modellen en prognoses blijft een uitdaging, omdat dit diepgaande kennis vereist van de bevolkingssamenstelling en vervoersarmoede. IKOB vult deze leemte door reistijden en reiskosten per bevolkingsgroep te analyseren, wat zorgt voor een meer inclusieve benadering van mobiliteitsplanning.
Voerknecht toonde hoe gemeenten de IKOB-tool kunnen inzetten, aan de hand van voorbeelden uit Amsterdam en Eindhoven. Uit de resultaten bleek een duidelijke relatie tussen de kwaliteit van het openbaar vervoer en ongelijkheid. In gebieden met goed ov is de toegankelijkheid tot werk en diensten groter en ongelijkheid kleiner. IKOB maakt het mogelijk om bestaande ongelijkheden in kaart te brengen en de effecten en risico’s van beleidsmaatregelen te beoordelen, waarmee de tool van nut is bij het opstellen van inclusieve SUMPs.
IKOB toont kaart van autoafhankelijkheid
Netty Baartman (G4 Mobiliteit) deelde ervaringen uit Utrecht en een interstedelijke toepassing. De tool hielp beleidsmakers om de inkomensverdelingseffecten van vervoermaatregelen te begrijpen en wees op het belang van toegankelijke planning. Een opvallend resultaat was de kaart van autoafhankelijkheid, die verborgen mobiliteitsproblemen blootlegde.
Thomas Vanoutrive (Universiteit Antwerpen) besprak het gebruik van IKOB in Antwerpen. Hoewel er nog weinig data en indicatoren zijn over vervoersarmoede, maakt IKOB belangrijke aspecten zichtbaar. Het instrument richt zich niet op milieueffecten (waar MyFairShare een aanvulling op is), maar is toegankelijk, gratis, online beschikbaar en praktisch toepasbaar voor gemeenten die datagedreven willen plannen.
MyFairShare: eerlijke mobiliteitsbudgetten
Kristin Tovaas (AIT Austrian Institute of Technology) presenteerde MyFairShare, een tool die klimaatdoelstellingen koppelt aan sociale gelijkheid in vervoer. Gezien de blijvend hoge uitstoot door mobiliteit is het een uitdaging om emissies te verlagen zonder de toegankelijkheid aan te tasten.
MyFairShare verschuift de aandacht van infrastructuur en efficiëntie naar sociale rechtvaardigheid. Het baseert zich op het concept van de 15-minutenstad, waarin iedereen binnen redelijke tijd toegang moet hebben tot basisvoorzieningen, met minimale CO₂-uitstoot en lage reiskosten.
De tool stelt een bovengrens aan individuele mobiliteitsnormen en berekent een minimaal mobiliteitsbudget per bevolkingsgroep – het laagst acceptabele niveau van CO₂-uitstoot om eerlijke toegang te waarborgen. Dit helpt bij het identificeren van gebieden waar toegang tekortschiet. De tool ondersteunt besluitvorming over verminderen van autogebruik, herschikking van voorzieningen en investeringsprioriteiten. MyFairShare is al toegepast in verschillende planningsprojecten en levert duidelijke indicatoren en visuals om beleidsondersteuning en samenwerking te bevorderen.
Belangrijkste beleidsinzichten
De diverse voordrachten lieten zich samenvatten in drie algemene aanbevelingen:
- Verschuif de focus van mobiliteit naar toegang tot essentiële diensten, in plaats van puur verplaatsingen mogelijk te maken, zodat iedereen binnen redelijke tijd toegang heeft tot dagelijkse voorzieningen.
- Investeer in lokale toegankelijkheid om daarmee ongelijkheid te verminderen en op termijn publieke uitgaven te besparen.
- Stimuleer participatie van burgers, want dat verhoogt het draagvlak voor beleid en stimuleert gedragsverandering.
Door rechtvaardigheid meetbaar te maken en klimaatdoelen te verbinden met de dagelijkse behoeften van mensen, biedt MyFairShare een krachtige, geïntegreerde aanpak voor slimmere en inclusievere mobiliteitsplanning.
Tijdens de Q&A werd besproken hoe deze instrumenten in de praktijk werken, met nadruk op beschikbaarheid van data, nauwkeurigheid en toepasbaarheid voor lokale overheden.
Communicatie, betrokkenheid en vervolgstappen
In de afsluitende discussie lag de nadruk op de doorontwikkeling van inclusieve SUMPs en het belang van goede diagnosetools en praktische richtlijnen voor lokale implementatie. Uitdagingen zijn onder andere beleidsversnippering tussen bestuurslagen en de noodzaak om rechtvaardigheid centraal te stellen in mobiliteitsbeleid om draagvlak te behouden.
Instrumenten zoals IKOB en MyFairShare zijn nuttig, maar hun succes hangt sterk af van effectieve communicatie en integratie in beleid. Adviesbureaus onderstreepten het belang van het vertalen van data naar bruikbare inzichten voor besluitvorming.
De discussie leidde tot drie prioriteiten:
- het aanpakken van planningsuitdagingen
- het toepassen van geschikte tools
- en het zorgen dat de uitkomsten beleidsrelevant zijn.
Met de deadline voor SUMPs in 2027 in zicht, is het van belang om tools tijdig in te zetten. De vervolgstappen omvatten het verkennen van EU-financiering, het opzetten van een COST-actie, versterkte samenwerking met de private sector, en het organiseren van een vervolgbijeenkomst om het momentum vast te houden.
