Buschauffeur cruciale schakel bij sociale toegankelijkheid OV

Reizen met het openbaar vervoer kan een uitdaging zijn als je een visuele beperking hebt. Arriva wil toegankelijk zijn voor alle reizigers en grijpt de Dag van de witte stok op 16 oktober aan om dit nog eens bij alle buschauffeurs onder de aandacht te brengen. Een interview met een ergotherapeut, toegankelijksexpert van Visio en OV-gebruiker met een visuele beperking enerzijds en een manager en buschauffeur van Arriva anderzijds over toegankelijk openbaar vervoer en wat daar allemaal voor nodig is.

 “Veel mensen met een visuele beperking ervaren tijdsdruk als ze met de bus moeten reizen”, begint Nadine Tesselaar. Als ergotherapeut bij Koninklijke Visio leert zij mensen met een visuele beperking hoe ze hun dagelijkse activiteiten op een zelfstandige en veilige manier kunnen uitvoeren. Het reizen met het openbaar vervoer is daar een onderdeel van. “Het levert stress op als je niet weet welke bus eraan komt als je bij de halte staat. Ook ervaart iemand stress bij het instappen: je moet snel inchecken en een zitplekje vinden voordat de bus gaat rijden. Hetzelfde geldt voor het uitstappen. Mensen met een visuele beperking kunnen niet zien of ze al bij de juiste halte zijn, maar moeten wel tijdig uitchecken en de bus uit. Het komt geregeld voor dat ze hun halte missen en dan hun weg terug weer moeten zoeken.”
 

Bus gemist

Peter Waalboer weet er alles van. Hij heeft een visuele beperking en reist vaak met het openbaar vervoer. “Spontaan de bus pakken is er voor mij niet bij. Ik moet mijn reis goed voorbereiden en precies uitzoeken waar ik moet zijn. Dat blijft stressvol. Zeker op busstations bij haltes waar meerdere elektrische bussen stoppen en die hoor ik niet. Buschauffeurs zijn gewend dat je je hand opsteekt, maar dat lukt mij dan niet. Daardoor heb ik verschillende keren een bus gemist. Eenmaal in de bus is het een uitdaging om de kaartlezer te vinden om in te checken. Die kunnen namelijk op verschillende plekken hangen. Er is geen standaardisatie.”
 

Zwakste schakel

Frouck de Boer is senior adviseur bij Zicht op Toegankelijkheid. Dat is een onderdeel van Visio dat zich richt op de fysieke toegankelijkheid van de binnen- en buitenruimte. “De zwakke schakel in die fysieke toegankelijkheid van het OV zijn de verbindingen tussen de verschillende openbare vervoerders. Toegankelijk zijn voor mensen met een visuele beperking vraagt om eenvoud, eenduidigheid en vindbaarheid. Nu is het vaak nog een chaos om je weg te vinden vanaf het treinstation naar de juiste bushalte. Dat vraagt om een betere samenwerking tussen vervoerders en gemeenten. Toegankelijkheid is een ketenreis. Het valt of staat met de zwakste schakel in de keten. Bij toegankelijkheid gaat het om fysieke toegankelijkheid, digitale toegankelijkheid en sociale toegankelijkheid. Die laatste is overigens ook heel belangrijk en het is goed dat Arriva dat onder de aandacht brengt bij al haar chauffeurs.”

Peter kan dat beamen: “Ik heb weleens meegemaakt dat een buschauffeur tegen me zei: “Ik snap dat jij die omroepinstallatie goed wil kunnen horen, maar ik zit de hele dag in die herrie dus ik zet het systeem niet harder.” Er is de laatste jaren veel gedaan aan de toegankelijkheid van haltes en bussen, maar zonder sociale toegankelijkheid heb je er weinig aan.” 

Instructiefilmpje

Concessiemanager bij Arriva Lieke Wigger merkt dat chauffeurs welwillend zijn om iedereen te helpen, maar dat ze het soms lastig vinden om daar op een goede manier mee om te gaan. “Hoe biedt je dan hulp aan? En wat nou als iemand geen hulp wil ontvangen?”, vraagt Lieke zich af. “Er is tijdens de opleiding aandacht voor, maar het is vaak geen dagelijkse praktijk voor ze. Op ons intranet plaatsen we op de Dag van de witte stok een instructiefilmpje waarin we chauffeurs handvatten bieden hoe ze het best kunnen omgaan met iemand met een visuele beperking.”

Naast beschikbare middelen voor mensen met een visuele beperking zoals een begeleiderskaart waarmee een begeleider gratis mee kan reizen, probeert Arriva waar het kan verbeteringen aan te brengen. Lieke: “We merken bijvoorbeeld dat het onderscheid tussen het geluid van goed of fout in- en uitchecken nauwelijks te horen is bij onze kaartlezer. Je kunt als slechtziende reiziger dus niet goed weten of de betaling is gelukt. Dat gaan we veranderen. Onlangs zijn onze elektrische bussen uitgerust met een zoemend geluid dat zich laat horen op het moment dat de bussen onder de twintig kilometer per uur rijden. Mensen met een visuele beperking kunnen de bussen beter horen naderen als ze bij de halte staan.” 

Zelf ervaren hoe het is

Bij Arriva-buschauffeur Gert-Jan Bouwmeester lijkt die sociale toegankelijkheid dik in orde. Hij stopt altijd als hij iemand met een witte stok ziet en spreekt diegene aan. Gert: “Dat wordt vaak gewaardeerd. Als ze instappen vraag ik waar ze eruit moeten zodat ik kan melden dat ze er zijn. Want als het rumoerig is in de bus is het omroepsysteem niet altijd goed te horen. Verder wacht ik totdat ze op een plekje zitten. Dat doe ik overigens ook bij ouderen en kleine kinderen.”

Tijdens een nascholingscursus mocht Gert-Jan ervaren hoe het is om blind met de bus te reizen. Dat vond hij niet meevallen. “Ik vond het lastig om een zitplek te vinden, ook al ken ik de bus vanbinnen goed. Oversteken vond ik doodeng met een blinddoek om. Ik hoorde al die geluiden van het verkeer om me heen. Op een van mijn buslijnen is een halte waarbij je uitstapt op het fietspad. Daarna komt pas het trottoir met de geleidelijnen voor mensen met een visuele beperking. Soms laat ik de deuren dicht en vertel dan dat het nog niet veilig is om uit te stappen. Of ik meld dat ze moeten uitkijken voor de naderende fiets. Waarna ik vervolgens meteen baal dat ik “Kijk uit” zeg tegen iemand die niet goed ziet, maar ik merk dat ze het toch waarderen. Ik wil aan andere buschauffeurs meegeven dat het echt belangrijk is om even te stoppen als je iemand met een witte stok bij een halte ziet staan. Ook al levert dat een klein beetje vertraging op.  Zorg dat je omroepinstallatie hard genoeg aanstaat en volg die cursus. Ervaar zelf hoe het is.” 

Ergotherapeut Nadine hoopt die cursus binnenkort weer te mogen geven aan buschauffeurs van Arriva: “Door het zelf te ervaren, begrijp je beter wat iemand meemaakt. Het zou het mooist zijn als dit een onderdeel wordt in de praktijklessen. Dat zal echt leiden tot meer begrip en een gedragsverandering.”

De oorspronkelijke versie van dit artikel is te lezen op visio.org