‘We moeten leren hoe we elkaar kunnen helpen’

Wat doe je als iemand in het openbaar vervoer hulp nodig lijkt te hebben? Spring je meteen in, of vraag je eerst of dat gewenst is? De Vervoerregio Amsterdam lanceerde in 2024 de campagne Breek uit je bubbel, om reizigers bewust te maken van respectvol contact met mensen met een toegankelijkheidsvraag. Elisa Kamps, assistent projectleider, blikt terug op een succesvolle aanpak. Wat kunnen andere regio’s hiervan opsteken?

Elisa werkt bij de Vervoerregio Amsterdam en kreeg vanuit het beleidsthema Inclusieve Mobiliteit de kans om deze bewustwordingscampagne op te zetten.

Wat was de aanleiding voor deze extra aandacht?

‘We kregen signalen van belangenorganisaties, onder andere van Cliëntenbelang Amsterdam. Die signalen gingen over mensen met een mobiliteitsbeperking of een andere toegankelijkheidsvraag die zich in het OV vaak niet gezien voelen. Sommigen krijgen geen hulp als ze daar om vragen, anderen krijgen juist hulp zonder dat hen iets wordt gevraagd. Denk aan een blinde reiziger die zomaar aan de arm wordt meegenomen, of iemand in een rolstoel die zonder overleg een voertuig in wordt geduwd. Dat kan tot onveilige situaties leiden, of tot ongemak. Eén van de meest gehoorde opmerkingen was: “Ik wil niet genegeerd worden, maar ook niet zonder toestemming geholpen.” Dat was voor ons de directe aanleiding om aan bewustwording te gaan werken.’

Op wie richtte de campagne zich precies?

‘Op alle reizigers in het openbaar vervoer. In onze regio gaat dat over de tram, bus en metro, dus over de concessiegebieden van GVB, MeerPlus en Connexxion. Maar indirect is de campagne ook leerzaam voor vervoerders, gemeenten en anderen. We willen dat reizigers zich bewuster worden van de mensen om hen heen en leren op een passende manier te reageren als ze denken dat iemand hulp nodig heeft.’

Hoe hebben jullie mensen met een hulpvraag bij de campagne betrokken?

‘We hebben in de voorbereidingsfase actief gesprekken gevoerd met onder andere Cliëntenbelang. Zij gaven input op de toon, de slogan en het handelingsperspectief. We hebben samen nagedacht over de kernboodschap: hoe maak je contact zonder te veel in te vullen voor de ander? Wat werkt wel en wat niet? Ook hebben we inzichten gebruikt uit gedragsonderzoek dat we vooraf lieten doen. Daaruit bleek dat veel mensen wel bereid zijn om te helpen, maar onzeker zijn over hoe en wanneer dat gepast is. Zeker bij een onzichtbare hulpvraag ontstaat daar twijfel over.’

Wat is uiteindelijk de kernboodschap geworden?

‘De campagne heet niet voor niets Breek uit je bubbel. Het gaat om drie stappen: kijk om je heen, maak contact, en bied hulp als dat welkom is. De slogan: “Kijk, vraag, help” drukt dat goed uit. Dus niet meteen handelen, maar eerst checken. Vraag bijvoorbeeld: “Kan ik u ergens mee helpen?” en respecteer het antwoord, ook als dat nee is. Want “nee” is ook een antwoord. Het gaat om wederzijds respect. Of zoals een ervaringsdeskundige zei: “Help me zoals ík geholpen wil worden.”’

Welke middelen hebben jullie ingezet?

‘We hebben sterk ingezet op zichtbaarheid in het OV zelf: schermen in voertuigen, haltes en stations. Op social media hebben we specifiek jongeren aangesproken. Het beeldmateriaal dat we hebben ingezet laat verschillende situaties met positief hulpgedrag zien. De aftrap van de campagne vond plaats bij station Bijlmer ArenA, waar we letterlijk met een grote bubbel reizigers vroegen: “Zit jij in je bubbel, of kijk je om je heen?” Het bleek een leuke manier om met mensen in gesprek te komen.’

Hoe is het effect van de campagne onderzocht?

‘We hebben tijdens en na de campagne vragen uitgezet via ons reizigerspanel. Daarbij hebben we gekeken naar bereik, herkenning en gedragsintentie. We zagen dat de boodschap goed werd begrepen. Veel respondenten gaven aan dat ze zich meer bewust waren van hun gedrag en van de aanwezigheid van mensen met een hulpvraag. Meerdere zeiden: “Ik kijk nu eerst even of iemand hulp nodig heeft, voordat ik iets doe.” Tegelijk blijft het moeilijk voor mensen om te herkennen wie er hulp nodig heeft, zeker bij onzichtbare mobiliteitsbeperkingen. Daarom blijft herhaling belangrijk.’

Welke lessen neem je mee voor de toekomst?

‘De belangrijkste les is: betrek je doelgroep. Vraag ervaringsdeskundigen wat wel en niet werkt. En probeer open te communiceren. Eén universele boodschap bestaat niet, want elke reiziger is anders. Toch kun je met een heldere boodschap zoals “Kijk, vraag, help” veel bereiken. Wat ook hielp: mensen aanspreken op hun bereidheid om te helpen. Niemand wil een ander in de weg zitten, maar we moeten leren hóe we elkaar kunnen helpen.’

Zijn er plannen voor vervolg of herhaling?

‘We onderzoeken op dit moment of we de campagne kunnen herhalen. Daarnaast krijgen we signalen van andere regio’s en provincies dat zij interesse hebben om het materiaal over te nemen.  We denken dat deze boodschap overal in Nederland relevant is. Inclusieve mobiliteit is namelijk belangrijk in heel Nederland, niet alleen in onze regio.’

Hoe verhoudt deze campagne zich tot landelijke initiatieven zoals ‘Vraagje?’ of het Sunflower keycord?

‘De campagnes vullen elkaar aan. Het Sunflower keycord is een visueel hulpmiddel voor mensen met een onzichtbare beperking. “Vraagje?” is een landelijke campagne over wederzijds contact en vragen durven stellen. Wij richten ons vooral op gedrag in het OV, maar de boodschap is vergelijkbaar: kijk om je heen, wees respectvol, en vraag het eerst. Je kunt deze campagnes heel goed aan elkaar koppelen.’

Wat zou je zeggen tegen andere regio’s of vervoerders die hiermee aan de slag willen?

‘Begin met bewustwording. Dus het hoeft niet meteen groots of landelijk, maar start met een pilot en werk vooral samen met belangenorganisaties. Onze ervaring is dat iedereen openstaat voor dit thema en daar een eigen verhaal bij heeft. Iedereen wil zich welkom voelen in het openbaar vervoer. En als medereizigers kunnen we daar allemaal een rol in spelen.’

Wat heeft deze campagne volgens jou opgeleverd?

‘Het is een eerste stap, waarmee we hopen bij te dragen aan een mentaliteitsverandering. Uit de evaluatie blijkt ook dat meer reizigers zich bewust zijn van hun gedrag. Dat leidt tot gesprekken die eerder niet plaatsvonden en meer oog voor elkaar in het OV. Het maakt ook duidelijk dat toegankelijkheid niet alleen een taak is voor vervoerders en beleidsmakers, maar ook van reizigers. Inclusieve mobiliteit begint bij mensen die op een open manier contact maken met anderen. En ja, je zou willen dat het meer vanzelfsprekend was, maar dat is het nog niet. Daarom moet je deze boodschap blijven herhalen en denken we dus nog na over een mooi vervolg.’

Meer informatie

Meer weten over de campagne of belangstelling voor het materiaal? Kijk op vervoerregio.nl/breek-uit-je-bubbel of neem contact op met de Vervoerregio Amsterdam. Benieuwd naar hoe je als gemeente, provincie of vervoerder kunt aanhaken bij Inclusieve Mobiliteit? Bekijk ook de CROW-kennisdossiers over gedrag, bereikbaarheid en ontwerpprincipes voor inclusief vervoer.