CoP Brede welvaart: hoe houd je mobiliteit voor iedereen op peil?
De Community of Practice (CoP) Brede welvaart hield op donderdag 24 april een bijeenkomst over het thema bereikbaarheid. Aan de orde kwamen het Nationaal Bereikbaarheidspeil van het ministerie van IenW en mobiliteitsrechtvaardigheid in de provincie Noord-Holland.
Nationale Bereikbaarheidspeil
In het kader van het kabinetsstandpunt Bereikbaarheid op peil heeft het Rijk een nieuw instrument ontwikkeld: het Nationaal Bereikbaarheidspeil. Johan Weggeman van het ministerie van IenW gaf de CoP Brede welvaart een toelichting op dit nieuwe instrument.
Het Nationaal Bereikbaarheidspeil toont welk deel van de Nederlanders met welk vervoermiddel binnen een acceptabele reistijd de belangrijke voorzieningen kan bereiken. Daarbij houdt het instrument rekening met het bereik van banen.
Het bereikbaarheidspeil is hiermee een mooie aanvulling op andere instrumenten zoals de Integrale Mobiliteitsanalyses (IMA) die IenW uitvoert om mobiliteitsontwikkelingen in beeld te brengen. De signalen uit het bereikbaarheidspeil kunnen aanleiding zijn om samen met andere departementen en medeoverheden in te zoomen op bepaalde regio’s en voorzieningen.
Met de Particpatieve Waarde Evaluatie (PWE) kreeg het ministerie inzicht in welke voorzieningen burgers belangrijk vinden om te kunnen bereiken. Hierbij hield IenW rekening met de uitkomsten van het KiM-rapport Acceptabele bereikbaarheid: een reizigersperpectief. Vervolgens is gekeken naar wat de reistijden zijn om de dichtstbijzijnde voorzieningen te bereiken en of deze acceptabel worden gevonden. En in hoeverre het lukt deze voorzieningen te bereiken met een voorkeursmodaliteit.
Het kabinet heeft de ambitie om die bereikbaarheid op orde te houden en waar nodig te verbeteren. Op basis van de inzichten uit het Nationale Bereikbaarheidspeil heeft het Rijk een handelingsperspectief samengesteld om deze ambities te realiseren. Hierbij is geen uniforme norm voor heel Nederland bepaald, maar zet het kabinet in op een gebiedsgerichte benadering.
Het handelingsperspectief bestaat uit drie stappen:
1) Signaleren. Het ministerie van IenW laat het Nationaal Bereikbaarheidspeil periodiek in beeld brengen.
2) Adresseren. Om een goede bereikbaarheid te kunnen garanderen stelt het kabinet voor om per landsdeel bereikbaarheidsanalyses uit te voeren. Deze moeten zo veel mogelijk aansluiten bij bestaande opgaven als omgevingsvisie, SUMP's en RMP's.
3) Acteren. Hoe je de beleidsterreinen mobiliteit, ruimtelijke ordening en voorzieningen in balans brengt, is voor elke regio anders en vergt maatwerk. Daarvoor moeten overheden samenwerken. Kansen en bedreigingen moeten op tijd op tafel liggen, zodat vooraf duidelijk is hoe een besluit uitpakt op de bereikbaarheid.
Mobiliteitsrechtvaardigheid in Noord-Holland
Landelijke onderzoeken geven vaak wel een beeld van wie (vervoers)armoede ervaart, maar wat precies die armoede inhoudt en waarom die zo wordt ervaren, daar is weinig over bekend. De provincie Noord-Holland besloot te onderzoeken wat landelijke studies over vervoersarmoede betekenen voor de regio. Wat is de impact van de mobiliteitstransitie op bewoners? Is aan iedereen gedacht? Wie ervaart waar en waarom problemen op het gebied van mobiliteit? En wat kunnen we er aan doen om zaken te verbeteren? Anne van der Veen (provincie Noord-Holland) en Babet Hendriks (Mobycon) presenteerden de bevindingen uit hun onderzoek.
Het onderzoek schetst een beeld van de mobiliteitsrechtvaardigheid in Noord-Holland. Mobiliteitsrechtvaardigheid houdt in: de mate waarin mensen gebruik kunnen maken van mobiliteit om plekken te bereiken die zij nodig hebben om volwaardig mee te doen aan de maatschappij. Om dit in kaart te brengen keek de provincie naar de onderliggende drempels die mensen ervaren in het mobiliteitssysteem. Daarbij is gezocht naar het verhaal achter de cijfers aan de hand van groepsgesprekken en interviews.
Mobiliteitsarmoede bleek grotendeels niet te herleiden tot persoonskenmerken zoals leeftijd, maar veel meer tot de relatie van bewoners met hun omgeving. De provincie identificeerde zes onderliggende drempels bij het ervaren van mobiliteitsarmoede:
Drempels bij mobiliteitsarmoede
Vervoersarmoede gaat niet alleen om geld
Vervolgens keek Noord-Holland naar hoe de bewoners in de zes verschillende doelgroepen zijn onder te verdelen en naar de mate waarin zij armoede ervaren. Deze data zijn geplot op een kaart om inzichtelijk te krijgen waar de doelgroepen zich bevinden en waar problemen zich voordoen.
Uit het onderzoek heeft de provincie een aantal lessen geleerd: vervoersarmoede gaat niet alleen om geld of betaalbaarheid, het inzetten op bereikbaarheid is niet de heilige graal en oplossingen kunnen ontstaan door samen te werken tussen overheidslagen. Zo kan iemand naast een station of bushalte wonen, maar als die persoon geen gebruik durft te maken van het ov lost die voorziening niets op.
Op basis van alle inzichten formuleert de provincie Noord-Holland drie kansrijke oplossingsrichtingen bij de aanpak van de drempels bij de zes doelgroepen:
1) Nabijheid en een toegankelijke openbare ruimte. Door ruimtelijke keuzes te maken over woningbouw, vervoer en voorzieningen wil de provincie zich inzetten om nabijheid te borgen en de openbare ruimte toegankelijker te maken.
2) Toewerken naar Publieke Mobiliteit. Het belang van betrouwbaar, toegankelijk en betaalbaar (flexibel) ov komt op meerdere plekken in het onderzoek naar voren. Veel van deze aspecten komen aan bod in de Visie Publieke Mobiliteit die de provincie in 2024 heeft vastgesteld.
3) Realiseren van een compleet fietssysteem. Dit gaat verder dan het beschikbaar hebben van veilige fietsinfrastructuur. Iedereen krijgt de kans om te leren fietsen en toegang tot een passende en werkende fiets, zodat fietsen voor iedereen in de provincie een reële, aantrekkelijke mogelijkheid wordt.
Open discussie
Na de twee presentaties volgde een open gesprek. Hierin kwam de vraag naar voren waarom de provincie Noord-Holland bepaalde oplossingsrichtingen selecteerde. Hoewel de oplossingsrichtingen intuïtief goed lijken te passen bij de uitdagingen, kunnen ze nog niet hard worden gemaakt. Hier is de provincie zich bewust van. Wel vallen de oplossingsrichtingen samen met het huidige beleid en de uitvoeringsagenda van de provincie.
Verder miste de CoP een duidelijke strategie onder het 'bereikbaarheidsdenken'. De conclusie was dat de sector hier nog niet aan toe is. Het bereikbaarheidsdenken is nog te nieuw. De twee presentaties laten manieren zien waarop professionals verder kunnen bouwen. Het Rijk en de provincie Noord-Holland gaan samen bekijken hoe ze de twee manieren van denken over bereikbaarheid bij elkaar kunnen brengen.
Nieuwsbrief ter inspiratie
Wil je op de hoogte blijven van actuele ontwikkelingen op het gebied van brede welvaart? CROW verstuurt periodiek een nieuwsbrief met hierin aandacht voor nieuwe publicaties, tools en inspirerende best-practices. Inschrijven op deze nieuwsbrief kan via de CROW-onderwerppagina Brede welvaart.
